Η Black Friday (που τα τελευταία χρόνια τείνει να εξελιχθεί σε εβδομάδα ή ακόμη και μήνα) λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια της τελευταίας Παρασκευής του Νοεμβρίου. Ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 2000 από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και κατάφερε να συνδέσει το όνομα της με τις μεγάλες εκπτώσεις και τις… ουρές έξω από τα καταστήματα. Φέτος, είναι «προγραμματισμένη» για τις 25 Νοεμβρίου. Πώς, όμως, ξεκίνησαν όλα; Πώς πήρε το όνομα της;
Πιστεύεται από πολλούς ότι ο όρος «Black Friday» προέρχεται από την ιδέα ότι οι επιχειρήσεις λειτουργούν με οικονομικές απώλειες ή είναι «στο κόκκινο» («in the red») – κάτι που εξηγείται από το χρώμα του μελανιού που χρησιμοποιούν οι έμποροι για να σημειώσουν τις ζημιές. Αυτό συνεχίζεται μέχρι την ημέρα που ακολουθεί το αμερικανικό Thanksgiving, όταν οι μαζικές πωλήσεις επιτρέπουν, τελικά, στους επιχειρηματίες να αποκομίσουν κέρδη και να αλλάξουν το χρώμα που χρησιμοποιούν, παίρνοντας ένα μαύρο στυλό («in the black»).
Από την άλλη, όταν η λέξη «black» προηγείται από το όνομα μιας ημέρας, αυτό είναι συνήθως ένδειξη ότι είναι πολύ… κακή ή έχει συνδεθεί με άσχημα γεγονότα. Για παράδειγμα, η ιστορία έχει καταγράψει την Black Monday. Η «Μαύρη Δευτέρα» σημειώθηκε στις 19 Οκτωβρίου του 1987, όταν ο Dow Jones έχασε σχεδόν το 22% της αξίας του μέσα σε μια μόλις ημέρα. Το γεγονός σηματοδότησε την αρχή της πτώσης των παγκόσμιων χρηματιστηρίων και η Black Monday έγινε μια από τις πιο διαβόητες μέρες στην οικονομική ιστορία. Αρχικά, η Black Friday είχε μια παρόμοια χροιά, συνδέοντας το όνομα τις με τις τεράστιες οικονομικές απώλειες.
Το 1869, δύο επενδυτές της Wall Street, ο Jay Gould και ο Jim Fisk, προσπάθησαν να ελέγξουν την αγορά χρυσού των ΗΠΑ, αγοράζοντας όσο περισσότερο από το πολύτιμο μέταλλο μπορούσαν, με σκοπό να ανεβάσουν τις τιμές στα ύψη. Το σχέδιο εξαρτιόταν από το να κρατήσουν τον χρυσό που άνηκε στην κυβέρνηση μακριά από την αγορά, κάτι που οι δυό τους οργάνωσαν μέσω πολιτικής επιρροής. Όταν ο τότε Αμερικανός Πρόεδρος, Ulysses S. Grant, ενημερώθηκε για το σχέδιο, ζήτησε να πουληθεί στην αγορά χρυσός αξίας τεσσάρων εκατομμυρίων δολαρίων. Αυτό οδήγησε σε πανικό, κάτι που έπληξε την οικονομία και τη φήμη της κυβέρνησης Grant.
Οι πρώτες αναφορές για τη Μαύρη Παρασκευή όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, λέγεται ότι έγιναν κάπου στη δεκαετία του 1950 ή του 1960, στη Φιλαδέλφεια. Και δεν προήλθαν από τον επιχειρηματικό κόσμο αλλά… από την τροχαία. Το αστυνομικό τμήμα της πόλης χρησιμοποιούσε τον όρο για να περιγράψει την κυκλοφοριακή συμφόρηση και τον έντονο συνωστισμό που υπήρχε στα καταστήματα λιανικής στο κέντρο της πόλης. Μία από τις πρώτες χρήσεις του όρου σε έντυπη μορφή εμφανίστηκε σε μια διαφήμιση, σε ένα τεύχος του The American Philatelist το 1966 – ενός περιοδικού για συλλέκτες γραμματοσήμων.
Όπως διαβάζουμε σε αυτό, «Μαύρη Παρασκευή» «είναι το όνομα που έδωσε το αστυνομικό τμήμα της Φιλαδέλφειας στην Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών. Για αυτούς, δεν είναι όρος συμπάθειας προς τη συγκεκριμένη ημέρα. Η “Μαύρη Παρασκευή” ανοίγει επίσημα τη χριστουγεννιάτικη περίοδο αγορών στο κέντρο της πόλης και συνήθως φέρνει τεράστια κυκλοφοριακή συμφόρηση και γεμάτα πεζοδρόμια, καθώς τα καταστήματα στο κέντρο “πλήττονται” από την έναρξη της λειτουργίας τους μέχρι το κλείσιμο».
Υπάρχουν πρόσθετα στοιχεία που υποδηλώνουν ότι ο όρος προήλθε από τους αστυνομικούς. Ο Joseph P. Barrett, αστυνομικός ρεπόρτερ και συγγραφέας στο Philadelphia Bulletin, μίλησε για τον δικό του ρόλο, σε ένα άρθρο του Philadelphia Inquirer το 1994 με τίτλο, «This Friday Was Black With Traffic». Όπως έλεγε «το 1959, το Evening Bulletin μου ανέθεσε το αστυνομικό ρεπορτάζ, να εργάζομαι έξω από το Δημαρχείο. Ο Nathan Kleger ήταν ο αστυνομικός ρεπόρτερ που κάλυπτε το κέντρο της πόλης για το Bulletin. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο Kleger και εγώ φτιάξαμε μια πρωτοσέλιδη ιστορία για την Ημέρα των Ευχαριστιών και χρησιμοποιήσαμε τον αστυνομικό όρο “Black Friday” για να περιγράψουμε την τρομακτική κυκλοφοριακή συμφόρηση».
Ωστόσο, η τοπική αστυνομία δεν ήταν η μόνη που μισούσε αυτή τη μέρα. Και αυτό γιατί η αναλογία του προσωπικού των επιχειρήσεων στις πωλήσεις, ως προς τους πελάτες, οδηγούσε και αυτή σε πανδαιμόνιο, καθώς το «έθιμο» ήταν οι συγκεκριμένοι υπάλληλοι να παίρνουν τηλέφωνο και να λένε πως είναι άρρωστοι, για να αποφύγουν να εργαστούν και να παρατείνουν το Σαββατοκύριακο των Ευχαριστιών. Και πράγματι, σε ένα άλλο απόσπασμα από άρθρο με τίτλο «Tips to Good Human Relations for Factory Executives», το οποίο δημοσιεύτηκε σε ένα τεύχος του περιοδικού «Factory Management and Maintenance» το 1951, ο συγγραφέας αναφέρεται σε αυτές τις σημαντικές απουσίες:
«Η “Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών” είναι μια ασθένεια που έρχεται δεύτερη μόνο μετά τη βουβωνική πανώλη, όσον αφορά στις επιπτώσεις της. Τουλάχιστον αυτό νιώθουν όσοι πρέπει να διαχειριστούν την παραγωγή, όταν έρχεται η “Μαύρη Παρασκευή”. Μπορεί το μαγαζί να είναι μισοάδειο, αλλά κάθε απών είναι άρρωστος – και μπορεί να το αποδείξει». Δεν είναι ξεκάθαρο αν η Black Friday ήταν μια κοινή έκφραση από το 1951 ή αν ο συγγραφέας του άρθρου ήταν απλώς δημιουργικός, αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο: οι «θαυμαστές» της συγκεκριμένης ημέρας, εκείνη την εποχή, δεν ήταν πάρα πολλοί.
Βάσει όλων των παραπάνω, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι στους λιανοπωλητές δεν άρεσε ο όρος «Black Friday», για την περιγραφή μιας από τις ημέρες που παρουσίαζαν τα σημαντικότερα έσοδα τους. Έτσι, πρότειναν μια πιο θετική εκδοχή. Στις αρχές τη δεκαετίας του ’60, οι επαγγελματίες των δημοσίων σχέσεων προσπάθησαν να αλλάξουν την αντίληψη του κοινού για τη Black Friday. Σε ένα τεύχος του Public Relations News, ο συγγραφέας αναφερόταν στις προσπάθειες ενός γνωστού στελέχους δημοσίων σχέσεων να μεταβάλει τον χαρακτηρισμό της ημέρας από «Μαύρη» σε «Μεγάλη», προκειμένου να εδραιώσει τη φήμη της ως γιορτή:
«Καθώς δεν αποτελεί κίνητρο για καλές επιχειρηματικές δραστηριότητες, το πρόβλημα συζήτησαν οι έμποροι με τον αναπληρωτή εκπρόσωπο της πόλης, Abe S. Rosen, ένα από τα πιο έμπειρα στελέχη PR του χώρου. Εκείνος, συνέστησε την υιοθέτηση μιας θετικής προσέγγισης, που θα μετατρέψει τη Μαύρη Παρασκευή και το Μαύρο Σάββατο σε Μεγάλη Παρασκευή και Μεγάλο Σάββατο. Τα μέσα ενημέρωσης συνεργάστηκαν για τη διάδοση του θέματος, αναφερόμενα στην ομορφιά του στολισμένου κέντρου της Φιλαδέλφειας, στην “οικογενειακή εκδρομή” στα πολυκαταστήματα κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου των Ευχαριστιών και στη χρήση πρόσθετων αστυνομικών δυνάμεων για τη βελτίωση της κυκλοφορίας».
Το όνομα «Μεγάλη Παρασκευή» δεν αποδείχθηκε επιτυχημένο, αλλά οι συνεχιζόμενες προσπάθειες για μια θετικότερη «χροιά», απέδωσαν. Ο όρος «Black Friday» δεν παρουσίασε ευρεία χρήση σε παναμερικανικό επίπεδο πριν τα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν οι έμποροι άρχισαν να διαδίδουν το αφήγημα της αύξησης των κερδών και το ότι πήγαιναν από το κόκκινο («in the red») στο μαύρο. Και είναι αυτό το αφήγημα που δείχνει να έχει μείνει, στο μυαλών πολλών, μέχρι σήμερα, με την Black Friday να χαρακτηρίζεται ως η ημέρα που τα καταστήματα παρουσιάζουν κέρδη – ως το σημαντικότερο 24ωρο «ξέφρενων αγορών» στις ΗΠΑ.